Đặt vấn đề đạo đức cho GenAI từ năm 2017: Quyền lực định hình tri thức

1. GenAI thay đổi người tạo ra tri thức

Trước đây: tri thức xã hội được kiến tạo chủ yếu bởi chuyên gia, cơ quan học thuật và báo chí.

GenAI mở rộng chủ thể sản xuất nội dung:

• không cần chuyên môn sâu,
• tốc độ và quy mô vượt ngưỡng con người

Điều này đặt ra vấn đề mới: trung gian tri thức không còn là con người.

2. Nguy cơ khuếch đại sai lệch

Mô hình học từ dữ liệu lịch sử, nơi đầy rủi ro:

• định kiến,
• chênh lệch quyền lực,
• thiên kiến ngầm

Nếu không kiểm chứng, AI có thể củng cố bất công thay vì sửa chữa nó.

3. AI như tác nhân ảnh hưởng tư tưởng

Phản hồi của mô hình có thể:

• điều chỉnh ý kiến người dùng
• ảnh hưởng lựa chọn tiêu dùng
• tác động quan điểm chính trị

Khi AI có quyền định hình suy nghĩ,
đạo đức không còn là tùy chọn – mà là bắt buộc.

4. Thách thức học thuật

• Làm sao bảo đảm tính minh bạch quyết định của mô hình?
• Làm sao cân bằng tiện ích và tính chính chủ tri thức?
• Làm sao kiểm soát tác động ngoài ý muốn?

Các câu hỏi này khởi sinh từ năm 2017
và đến nay vẫn đang mở.

5. Kết luận

Sự tiến hóa của máy móc từ ghi nhớ sang kiến tạo
đặt lại nền tảng đạo đức cho xã hội tri thức.
2017 không chỉ đánh dấu một bước tiến công nghệ,
mà là sự chuyển hóa nhận thức về vai trò của AI trong thế giới loài người.